Nieuws

Een goed functionerend team: welke elementen spelen een belangrijke rol?

Verschillende ontwikkelingen in de maatschappij zorgen er voor dat de vraag naar zorg in de komende jaren zal toenemen. Zo heeft Nederland te maken met vergrijzing en neemt het aantal mensen met chronische ziekten en multimorbiditeit verder toe. Met deze stijgende en veranderende vraag naar zorg zullen de komende tijd de kosten verder stijgen. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden wordt waardegedreven zorg steeds belangrijker: Op basis van uitkomstresultaten zorg leveren die er voor de patiënt toe doet om zodoende de bestaande middelen efficiënter en effectiever in te zetten waardoor de gezondheidsuitkomst per bestede euro wordt gemaximaliseerd. Om dit te kunnen bewerkstelligen zijn goed functionerende teams van groot belang, want hoe beter een team samenwerkt hoe efficiënter de dienstverlening. Maar welke elementen dragen bij aan een goed functionerend team? In dit artikel proberen wij daar een antwoord opgegeven.

Allereerst is belangrijk om helder te hebben wat we verstaan onder een team. Als je de vraag stelt wat een team is, krijg je bijna nooit een eenduidig antwoord. Wel zijn er een aantal elementen die doorgaans genoemd worden als er gesproken wordt over een team: het bestaat uit een groep mensen, dragen een gezamenlijke verantwoordelijkheid, zijn onafhankelijk en hebben een gemeenschappelijk doel. Het is voor een team moeilijk samenwerken als ze niet weten waar ze naartoe werken. Het doel is vaak ondervangen in de missie van de organisatie. Het vertelt ons waar de organisatie voor staat, wie de klanten zijn, wat het team doet en wat de resultaten zijn. Het is daarom van belang dat het team weet wat de missie van de organisatie is, zodat alle neuzen dezelfde kant op staan.

De omgeving waarin een team opereert, heeft invloed op het functioneren van het team. Vertrouwen binnen een team is de basis om tot een excellent resultaat te komen. Doordat mensen zich veilig voelen in een team durven zij ook een productief conflict aan te gaan. Als een conflict gezien wordt als een productief hulpmiddel, welke bijdraagt aan verschillende perspectieven en transformatie, zal dit helpen om gemeenschappelijke doelen te verwezenlijken. Daarnaast zijn de betrokkenheid en de verantwoordelijkheid van de teamleden van doorslaggevend belang om de gezamenlijke doelen te behalen. Een betrokken teamlid kenmerkt zich door een stapje extra te zetten voor de patiënt en collega. Om de betrokkenheid binnen het team te vergroten zijn het opstellen van duidelijke afspraken en besluitvorming essentieel. Als de afspraken en doelen helder geformuleerd zijn, zullen de teamleden hiervoor een gezamenlijke verantwoordelijkheid dragen. Op die manier voelt men zich tot elkaar veroordeeld waardoor een gevoel van saamhorigheid ontstaat. Uiteindelijk ontstaat een goed functionerend team waarbij status en ego geen rol spelen.

Ten tweede dient er in een team aandacht te zijn voor communicatie. Hierbij is het van belang dat men zich onderling begrepen voelt. Lees de volgende zin maar eens hardop: ‘ik zag een man op een heuvel met een telescoop’. Hoe interpreteerde jij deze zin? Las jij: er was een man op de heuvel, en ik zag hem door mijn telescoop? Of las je: ik sta op een heuvel en ik zag een man met een telescoop. Of las je: er is een man op een heuvel die ik zie, en hij heeft een telescoop. Dit is een voorbeeld van een zin die verschillende betekenissen kan hebben. Het is als zender van een boodschap belangrijk om te beseffen dat wat we zeggen anders ontvangen kan worden. Het is dan ook de taak van zowel de zender als de luisteraar om er zeker van te zijn dat beiden hetzelfde bedoelen. Dit kan door goed te luisteren, samen te vatten en waar nodig door te vragen. Op die manier weet je dat je over hetzelfde onderwerp praat en wordt miscommunicatie geminimaliseerd. Op die manier is het gemakkelijker een gezamenlijk doel te verwezenlijken.

Om als team goed te kunnen opereren is het van groot belang dat zij zich veilig voelen in hun werkomgeving. In een veilige omgeving wordt er beter samengewerkt en durven collega’s onderling beter feedback aan elkaar te geven. Ondanks een veilige cultuur vinden mensen het vaak lastig om feedback te ontvangen, omdat zij zich vaak bedreigd voelen en het idee hebben te falen. Er ligt zowel voor de ontvanger als voor diegene die feedback geeft een taak om dit zo goed mogelijk te laten verlopen. Voor diegene die feedback geeft is het van belang om respectvol te zijn naar de ander. Hierbij is de manier hoe de boodschap wordt overgebracht van belang. Begin met het benoemen van het feitelijk gedrag van de ander en geef daarbij aan wat voor gevolg dit heeft op de omgeving. Betrek daarna het gedrag op jezelf door ook aan te geven wat voor een gevoel dit bij jou teweeg brengt en wat voor gedrag je graag zou zien. Door deze feedbackloop in de organisatie te creëren kan je het beste uit jezelf halen en ook uit je collega’s. Als ontvanger is het hierbij van belang open te staan voor de feedback. Van nog groter belang is het dat je als ontvanger ook begrijpt wat de ander zegt zodat er geen misinterpretatie ontstaat. Hierbij zijn de eerder genoemde regels van communicatie van belang waarbij je als ontvanger kan doorvragen en samenvatten om te toetsen of wat jij hoort ook hetgeen is wat de ander zegt.

Het is van belang ons te realiseren dat een team bestaat uit verschillende individuen. De positie van iemand in het team hangt sterk samen met hoe een persoon zich voelt en zichzelf waardeert. Stel je voor dat iemand geen veilig dak boven het hoofd heeft. Diegene zal zich minder richten op het team, maar vooral bezig zijn te voorzien in eigen behoefte. Daarentegen, een persoon die vooral bezig is met zelfontplooiing is juist bezig om anderen te inspireren meer hun best te doen en super gemotiveerd om de doelen van het team te verwezenlijken. Daarnaast verdient de samenstelling van een team aandacht als we kijken naar de teamprestatie. Voor een goed functionerend team zijn verschillende vaardigheden en competenties nodig. Uit onderzoek van het NIVEL blijkt dat teams met een gevarieerde samenstelling, zowel op functieniveau als op het gebied van competenties, een positieve invloed heeft op de kwaliteit van zorg, de kwaliteit van leven van cliënten en de tevredenheid van de medewerkers (1). De ideale samenstelling van een team is sterk afhankelijk van de context waarin men opereert. Het is belangrijk om hier oog voor te hebben en op te anticiperen.

Tot slot heeft een team meestal een leider welke het team leidt in het behalen van de doelstellingen. Vaak wordt er een onderscheidt gemaakt tussen een manager en een leider: een manager heeft mensen die voor degene werkt terwijl een leider mensen heeft die degene volgen. Effectieve leiders hebben een duidelijke visie voor ogen waar ze het team heen leiden. Ze activeren mensen om onderdeel te zijn van iets groters en nemen het team mee in verandering. Een goed leider houdt niet vast aan de status quo maar durft risico’s te nemen en denkt in lange termijn termen. Door het team te inspireren, coachen en hen te helpen in persoonlijke groei kunnen doelstellingen worden behaald en kan samenwerking worden gefaciliteerd.

Terugkomend op de vraag: welke elementen dragen bij aan een goed functionerend team, zien we dat er geen eenduidig antwoord is te geven.
Wel zijn er een aantal van aspecten die van invloed zijn op het functioneren van het team. Bewustwording van deze aspecten en er als team
zorg voor dragen dat deze geborgd zijn is van groot belang. Samen kunnen we er voor zorgen dat teams optimaal functioneren en daarmee ook
kwalitatieve en efficiënte zorg verlenen.

Geschreven door Anne Sluijs, werkzaam als management consultant en trainer bij KALCIO Healthcare.

1. Damen, N., Koopmans, L., van de Steeg, L., & Wagner, C. (2015). Evaluatieonderzoek Proeftuinen Ouderenzorg: lerende teams in de
   ouderenzorg. Geraadpleegd op 19 januari 2021, van Evaluatieonderzoek Proeftuinen Ouderenzorg: lerende teams in de ouderenzorg (nivel.nl)

Nieuws

Persoonlijk leiderschap: Laat je niet leiden door de situatie, maar door jezelf

Persoonlijk leiderschap is het vermogen om je positieve leiderschapskenmerken te ontwikkelen en te gebruiken om de richting van je leven te sturen. Vaak wordt de term persoonlijk leiderschap geassocieerd met personen in een leidinggevende positie. Echter, persoonlijk leiderschap is een term die voor iedereen van belang is ongeacht wie je bent of wat je doet. Zeker in onzekere en uitdagende tijden zoals de COVID-pandemie is persoonlijk leiderschap relevant.

Door je bewust te zijn van je vermogen tot persoonlijk leiderschap kun zelf controle nemen over je carrière, persoonlijke ontwikkeling en je eigen leven in plaats van tijd en toeval je koers te laten bepalen. Je bent in staat je doelen te realiseren door optimaal gebruik te maken van je eigen kwaliteiten en talenten. Je weet waar je goed in bent, waar je zwakke punten liggen en wat je stijl is. De basis van persoonlijk leiderschap is zelfkennis en vraagt dan ook om introspectie. Persoonlijk leiderschap begint op het moment dat jij besluit hier vorm aan te geven en er voor kiest om zelf regie te nemen over je leven.  

Om leiding te nemen over je eigen leven zijn er vier stappen:

• Het vergroten van je zelfkennis
• Richting bepalen
• Je zelf klaarstomen voor succes
• De juiste randvoorwaarden creëren

Het vergroten van je zelfkennis

Een ander belangrijk aspect van zelfkennis vergroten is je bewust te zijn van je eigen belemmerende overtuigingen. Veel mensen weerhouden zichzelf om bepaalde dingen te doen omdat ze denken het toch niet te kunnen. Dit is vaak ingegeven door eerdere ervaringen, feedback die ze hebben ontvangen of angsten. Alleen door jezelf hier bewust van te zijn ben je in staat dit te doorbreken en belemmerende overtuigingen om te buigen naar uitdagingen.

Wie ben ik en wat kan ik? Bewust zijn van wie je bent en je zelfkennis vergroten is de basis van persoonlijke ontwikkeling en van persoonlijk leiderschap. Ieder mens wordt gedreven door bepaalde waarden en overtuigingen en bestaat uit een combinatie van kwaliteiten, talenten en mogelijke valkuilen. Je zelf bewust zijn van deze zaken maakt dat je bewuster kunt leven en bewuster keuzes kunt maken. Er zijn tal van instrumenten voor zelfanalyse. Natuurlijk zijn deze tools niet exact maar ze helpen je wel om te reflecteren op wie je bent als persoon.

Richting bepalen

Een van de manieren om richting te bepalen is het hebben van een persoonlijke missie. Bedrijven hebben allemaal een missie. Het helpt hen richting te nemen door te definiëren wie ze zijn en waarom ze doen wat ze doen. Waarom zouden wij als mens dan geen missie hebben in ons leven?

Voor het bepalen van de richting welke je wilt geven aan je eigen leven is het belangrijk om te weten wat jou drijft. Onze persoonlijke waarden zijn hierin van groot belang omdat deze vaak ten grondslag liggen aan onze acties en meningen. Ontevredenheid kan ontstaan als er niet wordt gehandeld naar bepaalde waarden of wanneer twee belangrijk waarden conflicterend zijn. ​Door bewust te zijn van je belangrijkste waarden en deze te prioriteren zal helpen om in kaart te brengen wat je daadwerkelijk motiveert.

De juiste randvoorwaarden creëren

Als vierde stap is het van belang dat je de juiste randvoorwaarden creëert zodat je jouw persoonlijk leiderschap mogelijk kan maken. Dit kan betekenen dat je bepaalde saboterende gewoontes niet langer doet, of dat je jezelf verder ontwikkelt om de resultaten te bereiken die je voor ogen hebt. Ook externe factoren zijn van invloed op het mogelijk maken van persoonlijk leiderschap. Zo is het van belang om je bewust te zijn van zaken of personen die je veel energie kosten of je juist veel energie geven. Dit stelt je in staat om energienemers te elimineren en je leven juist te verrijken met energiegevers.

Tot slot

Persoonlijk leiderschap kan je helpen om sturing te geven aan je leven. Juist in deze tijd is dit van groot belang. De COVID-pandemie maakt dat er veel beslissingen voor ons genomen worden en we soms het idee hebben dat we steeds minder controle hebben over ons eigen leven. We doen wat van ons verwacht wordt maar missen het stukje zelfregie. Door je bewust te zijn dat jij degene bent aan het stuurwiel en dat je zelf kunt bepalen waar je heen wilt geeft jou weer de regie. Het draagt bij aan een positieve instelling en je stressbestendigheid en mentale veerkracht nemen toe.

Door Daniëlle Nijsten, werkzaam als Operationeel directeur, consultant en trainer bij KALCIO Healthcare. KALCIO Healthcare streeft er naar om een positieve bijdrage te leveren aan de toegankelijkheid, effectiviteit en kwaliteit van de gezondheidzorg. Hierbij werkt KALCIO Healthcare vanuit de kernwaarden: strategisch transformeren, samen voor het beste resultaat en toegewijd en flexibel. Persoonlijk leiderschap is hier een belangrijk onderdeel van en is een belangrijk element voor succes.

Nieuws

Leidinggeven in crisistijd, wat houdt dat in?

Hoe nu verder? De coronacrisis houdt aan, maar de acute fase lijken we enigszins achter ons te hebben gelaten. De adrenaline rush, waar veel mensen op leken te werken, neemt ook langzaam af. Ook de fase waarin alles nog nieuw was en er een grote saamhorigheid bestond tegen onze grote gezamenlijke vijand lijkt wat af te zwakken. Momenteel breekt een nieuwe fase aan. Een fase waarin er nog veel onduidelijkheden en onzekerheden zijn, maar tevens een fase waarvan niemand weet hoe lang deze gaat duren. Wat doet dit eigenlijk met ons, met ons werk en onze motivatie? Maar ook, wat doet dit met de gezondheidszorg? Met de medewerkers en met de leidinggevenden? Een interessant vraagstuk waar we in dit artikel verder op ingaan.

Een rondvraag onder leidinggevenden in ziekenhuizen leert ons dat de afgelopen tijd ontzettend veel is gevraagd van de flexibiliteit van medewerkers. Dit komt mede doordat de werkzaamheden van veel medewerkers erg zijn veranderd. Niet alleen de werkzaamheden, maar ook de omgeving en misschien nog belangrijker met wie ze samenwerken is niet meer hetzelfde als voor de coronatijd. De zorgmedewerkers werken op andere afdelingen, in andere teams of zelfs op andere locaties. Desondanks lijkt het erop dat weinig mensen hierover geklaagd hebben. Voor de meeste mensen was immers de noodzaak tot het nemen van ingrijpende maatregelen door de leidinggevenden duidelijk en werden de veranderingen zonder al te veel tegengas geaccepteerd.

Echter, wat nu steeds duidelijker naar voren komt is dat mensen meer behoefte hebben aan duidelijkheid. Bij zorgmedewerkers spelen dan ook veel verschillende vragen. Hoe lang gaat deze situatie nog duren? Hoe gaan mijn werkzaamheden eruit zien? Kan ik nog wel op vakantie dit jaar? Wat gaat er gebeuren met mijn functie en ga ik nog wel samenwerken met bepaalde collega’s? De zorgen die de zorgmedewerkers hebben en de gevoelens die men daarbij ervaart zijn heel normaal en menselijk. Daarnaast speelt nog mee dat de reguliere zorg ook langzaam weer wordt opgestart. Daarmee lijkt een afname in werkdruk niet in het vooruitzicht te liggen, maar juist toe te nemen. Dit kan invloed hebben op de tevredenheid van medewerkers en eventueel zorgen voor een afname van productiviteit. 

Het zit bijna in de aard van leidinggevenden om onzekerheden en onduidelijkheden bij hun medewerkers weg te willen nemen. Niet heel verassend dat in deze onzekere tijden dit voor hen ook moeilijke situaties oplevert. Daar waar in eerste instantie leidinggevenden met hun management skills (plannen, coördineren, regelen) alle veranderingen in goede banen wisten te leiden, lopen ze nu tegen een ander probleem aan: de vraag om duidelijkheid vanuit het personeel en hun eigen ontoereikende kennis daarover. Op dit moment komt het veel meer neer op leiderschapskwaliteiten; hoe zorg je dat je medewerkers tevreden blijven? En hoe zorg je dat je hun zorgen en vragen kan wegnemen? Dit is natuurlijk niet gemakkelijk aangezien niemand in de toekomst kan kijken. Vanuit het oogpunt van leidinggeven zijn er zeker een aantal dingen waar je wel aandacht voor kunt hebben en die kunnen helpen om deze situatie te vergemakkelijken. Hierbij een aantal tips voor de leidinggevenden:

• Wees open en eerlijk. Vertel wat je wel en niet weet en ook wat je wel en niet kan delen. Probeer heldere instructies te geven en geef zelf het goede voorbeeld. Maar laat ook zien wat je zelf moeilijk vindt en hoe je je daarbij voelt. Probeer benaderbaar te zijn en communiceer veel.   
• Help je team door uit te leggen wat jouw eigen cirkel van invloed is, maar leer ze ook wat die van hen is. Piekeren over zaken waar je geen invloed op hebt kost onnodige energie en levert niets op. Moedig ze aan om na te denken over zaken die ze wél kunnen beïnvloeden.   
• Heb begrip voor medewerkers en hun (thuis)situaties, stel je empathisch op. Leef mee en probeer, daar waar kan, je best te doen om dingen voor ze regelen.
• Daag je team uit om na te denken over mogelijke toekomstige scenario’s en wat ze hierin zelf zouden willen betekenen. Een onbekende toekomst versterkt het gevoel van geen controle te hebben. Door er juist wel over na te denken wordt deze minder ‘eng’. 
• Zorg ook goed voor jezelf en vraag om hulp wanneer je het even niet meer weet. Veel leidinggevenden voelen een natuurlijke drang om sterk te blijven voor het team. Ze zetten het team voorop en vergeten nog wel eens om aan hun eigen behoefte te denken.

Ten slotte is het inmiddels duidelijk geworden dat deze periode nog een lange tijd zal voortduren. We zullen er uiteindelijk met z’n allen voor moeten zorgen dat deze periode dragelijk zal zijn en blijven voor iedereen die werkzaam is binnen zorgorganisaties. Wij willen naast alle respect voor de hardwerkende zorgmedewerkers, ook zeker een hele grote pluim geven aan alle leidinggevenden in de zorg! Jullie doen fantastisch werk!  

Nieuws

Beelduitwisseling in de zorg, hoe moeilijk kan het zijn?

Sinds het jaar 1999 houd ik mij bezig met het ontwikkelen van samenwerking binnen ziekenhuizen, de inrichting van zorgprocessen en een effectieve inzet van medische technologie, zorg ICT en de zorg faciliteit. Als rode draad hierin: de integratie van ICT systemen. Veelal binnen de radiodiagnostische discipline waarbij de uitwisseling van beelden tussen ziekenhuizen al vroeg een onderwerp was dat mij bezighield. Eerst binnen ziekenhuizen, later tussen ziekenhuizen. Toen in 2004 IHE opgericht werd en ik gevraagd werd in het UMC Utrecht het belang van integratie en samenwerking vanuit IHE te communiceren, was het nog niet echt een onderwerp waar men warm voor liep. Logisch, de meeste zorg werd binnen de muren van ziekenhuizen geregeld en uitwisseling van beelden gebeurde in mindere mate. Maar al snel veranderde dit en is de urgentie inmiddels meer dan hoog. Maar eerst even wat verder terug in de tijd.

Door Karel Loerts, algemeen directeur KALCIO Healthcare

Mijn beste vriend
Dit is Robert, een van mijn beste vrienden. Ja, ik bevind me in de gelukkige situatie waarbij ik een paar beste vrienden heb. Die mensen waar je van houdt, door dik en door dun, en die jij altijd wilt helpen als ze jou nodig hebben. En andersom; je hoeft het niet te vragen, het is gewoon vanzelfsprekend.

Robert en ik waren tieners, samen beleefden wij een mooie tijd tijdens de studie waar wij elkaar hadden ontmoet. Op kamers, weg van onze ouders, vrij en soms ook een beetje onbezonnen. Maar goed, daar gaat dit verhaal niet over. In het weekend en in de vakanties trokken we elk weer naar onze eigen roots, Robert naar het oosten en ik naar het noorden. Ook die ene dag in de zomer van 1995. Ik zat thuis in Friesland en ik werd gebeld: “Robert ligt in het ziekenhuis met een gebroken nekwervel”. Een duik in openbaar water was waarschijnlijk de oorzaak hiervan. Onbezonnen zou je kunnen zeggen, maar hé, daar heeft echt niemand iets aan. Wat kun je dan doen? Je beste vriend helpen? Maar hoe dan? Naar hem toe en bij hem zijn, was echt het minste wat ik kon doen en wilde op dat moment. Ik had net mijn rijbewijs en gezien de situatie waarin Robert verkeerde was er voor mijn vader geen enkele twijfel: ik mocht zijn (mooie) auto gebruiken om naar het Universitair Medisch Centrum te Groningen te rijden. Die dag, die zo warm en zomers was begonnen, eindigde in noodweer en het moest dan ook zo zijn dat ik met al mijn onervarenheid een kilometer voor het UMC Groningen in een aquaplaning situatie raakte. Het volgende moment stond ik met de auto van mijn vader op de achterzijde van mijn voorligger geparkeerd. Onbezonnen? Tja, wat zal ik zeggen.

Uiteindelijk ben ik met de schrik vrij gekomen en is Robert na een intensieve operatie en lang herstel er weer volledig bovenop gekomen. Hoewel in onze studententijd van sporten nooit zoveel was gekomen wist Robert in zijn latere jaren weer intensief zijn sport te beleven. Schaatsen, wielrennen, skiën; echt alles wat hij onderneemt doet hij met passie en de drive om zichzelf telkens weer te verbeteren. Zo ook was hij in 2015 de eerste piloot in een door een mens aangedreven onderzeeboot in Washington (het wereldrecord staat nog) en stond hij drie maanden later in de Nevadawoestijn voor een poging om het wereldsnelheidsrecord fietsen te doorbreken. Het was het einde van een intensieve periode trainen met als climax dat moment in die woestijn: hij crashte in zijn laatste poging.

We hadden het bijna nooit meer over die fatale dag in 1995 , tot in 2016. Toen belde Robert mij; hij had de laatste tijd last van uitvalsverschijnselen. De linkerkant was gedeeltelijk uitgevallen, lopen ging moeizaam en de linkerarm was deels lam. Robert vermoedde dat zijn klachten kwamen doordat er tijdens de val iets niet goed was gegaan met het verbindingsplaatje aan zijn nekwervels. Er werden foto’s gemaakt en er leek inderdaad een schroef niet meer op z’n plek te zitten. Om een goede analyse te kunnen maken had hij de oorspronkelijke foto’s nog die na de operatie in 1996waren gemaakt. Alleen zo kon er iets zinnigs over gezegd worden. Om de foto’s en de situatie te vergelijken wilde hij graag de chirurg van destijds naar de beelden laten kijken en daarnaast wilde hij een second opinion van een specialist in Brazilië. Tja, dat de foto’s van destijds nog op film waren, dat was vanzelfsprekend, het was immers de pre-digitaliseringstijd. En dat ze nog vindbaar waren, dat was ook mooi, dat was immers minder vanzelfsprekend. De meer recente onderzoeken wilde hij ook graag zo snel mogelijk naar de beide specialisten in Nederland en Brazilië krijgen. En dat ging dus niet. Het verzamelen van alle beelden verliep moeizaam, alleen al door links die niet werkten en inlogcodes die niet klopten. Uiteindelijk verliep het verkrijgen van de DVD’s het snelst voor Robert door zelf een rondje door Nederland langs de verschillende ziekenhuizen te rijden, na eerst veel gebeld te hebben om er zeker van te zijn dat de beelden klaar lagen. Vervolgens kreeg hij door middel van exports naar jpg’tjes en wat photoshoppen dan eindelijk de digitale versies die hij naar de andere kant van de wereld kon mailen. ‘Tuurlijk, dat kan ook anders, maar die oplossingen zijn slecht toegankelijk voor een leek op het gebied van medische beeldvorming.

Het gaat nu goed met Robert. Door middel van therapie is hij goed hersteld. en in 2020 werd hij Nederlands kampioen op de schaats bij de Masters. Nu is het een kwestie van zoveel mogelijk genieten van het leven en hopen dat er geen terugval meer komt.

Wat is nu eigenlijk het probleem?
Ik heb even getwijfeld of ik dit verhaal op zou schrijven, omdat het best persoonlijk is. Ook omdat je zou kunnen stellen dat het met Robert uiteindelijk goed is gekomen. En ja, dit is slechts één verhaal over waar er binnen het uitwisselen van medische beeldvorming een knelpunt bestond . Maar er kan met zekerheid gesteld worden dat er op dit moment veel fout gaat rondom de uitwisseling van beelden. Zeker gezien de schattingen dat er in Nederland jaarlijks ca. 4.500.000 beelden tussen ziekenhuizen worden verzonden. Het meeste daarvan gaat nog steeds via DVD’s. Ook de gevolgen in zulke situaties rondom beelduitwisseling als die van Robert kunnen duidelijk ernstiger zijn. Of zelfs fataal aflopen indien specialisten niet tijdig over de juiste informatie beschikken.

Wie van jullie weet het nog? Rond het jaar 2000 deden de eerste PACS-systemen hun intrede in de ziekenhuizen. Dit was een ontzettend mooie ontwikkeling. Toen al werd duidelijk dat de integratie van verschillende systemen belangrijk zou worden. In 2004 werd daarom de Nederlandse afdeling van IHE opgericht. Een van de uitwerkingen vanuit IHE is XDS, wat voor Cross-enterprise Document Sharing staat. Deze uitwerking beschrijft hoe de IT-infrastructuur en de applicatie moeten zijn ingericht, om op een veilige wijze, gegevens tussen zorginstellingen uit te kunnen wisselen. Hierin hebben de afgelopen vijftien jaar ontwikkelingen plaats gevonden, ware het niet dat er naast veel voordelen toch ook een aantal nadelen bestaan. Het voordeel is dat XDS als zeer toekomstbestendig mag worden beschouwd. Het is een internationale uitwerking en het houdt uiteindelijk ook rekening met de regie van de patiënt op haar eigen data. Het grote nadeel is de investeringslast en de lange doorlooptijd voor ziekenhuizen om dit succesvol te implementeren, alsmede de vraag naar focus op samenwerking tussen de ziekenhuizen en ook zelfstandig behandelcentra. Er zijn zeker een aantal succesvolle implementaties in Nederland te noemen. Dat XDS of een verdere uitwerking hierop op de lange termijn dé oplossing is, kan ik mij goed indenken. In ieder geval is XDS een oplossing die niet samenhangt met één leverancier van software, maar die alle bedrijven die zelf softwaremodules bouwen in de zorg in de gelegenheid stelt om volgens het XDS-profiel hun software gereed te maken.

Echter, ondanks het feit dat veel partijen in Nederland (o.a. de ziekenhuizen, softwarebedrijven, overheden, belangengroepen en adviesbureaus) er al meer dan een decennium mee bezig zijn, bestaat er nog steeds geen landelijk dekkende oplossing. Als het tempo zo doorgaat is XDS nog ver verwijderd van een landelijke dekking. Daarnaast biedt XDS ook niet de oplossing voor alle behoeften van uitwisseling, zoals ook de meer ad hoc behoefte van specialisten om met hun collega aan de andere kant van de wereld af te kunnen stemmen rondom die ene unieke casus. Of zoals de behoefte voor uitwisseling in het kader van onderzoek.

Kijken naar wat we hebben?
Eerst maar eens de focus op de primaire zorg; daar is het nu vijf ná twaalf. Zeker met de enorme toename van uitwisseling van gegevens vanwege de ontwikkeling van steeds meer transmurale zorg is ontwikkeld voor de beste zorg voor de patiënt.

Dit is mijn kijk op de situatie rondom beelduitwisseling. Een die gevormd is door mijn ervaringen als manager in verschillende ziekenhuizen en door mijn werk in de wereld van de zorg-ICT. Maar ik wil niet alleen komen met een klaagzang over hoe slecht we ervoor staan. Hoewel dat mogelijk door het bovenstaande niet zo lijkt, wil ik juist graag bijdragen aan een oplossing. Zo heb ik in mei 2019 een pitch mogen houden voor de stuurgroep van IHE; voor mij hét gremium om een voorstel te doen voor een tussenstap naar de eindsituatie. Daar zitten alle partijen die de oplossing in de hand hebben bij elkaar.

Het doel waar ik in mei 2019 voor pleitte, was als eerste het volledig elimineren van de nu veelal gebruikte DVD als datadrager en van de fysieke postbode in de transfer van data tussen ziekenhuizen. Dit is duidelijk de eerste stap die gezet moet worden. Wel wil ik daarbij benoemen dat het belangrijk is om te waarderen wat er nu al is.

Allereerst zien we in de huidige situatie in alle ziekenhuizen zeer gedreven en dedicated experts die de beelden uit het eigen systeem exporteren en beelden uit andere ziekenhuizen importeren. Deze datamanagers (bij beelduitwisseling ook wel image managers genoemd) hebben de huidige situatie tot een zo veilig mogelijke situatie gemaakt. Voor de volgende stap in de oplossing kunnen we vooral van hen leren hoe wij dat veilig moeten doen.

Daarnaast worden de door Image managers gebrande DVD’s met de post verzonden van het ene naar het andere ziekenhuis. Hoewel dit qua privacy, betrouwbaarheid en snelheid een onhoudbare schakel is, kunnen we wel een ding leren van de traditionele wijze van het postproces: het maakt niet uit met welk postbedrijf je de DVD verstuurt (PostNL, DPD, UPS, DHL, etc.) de aflevering gebeurt altijd en overal op dezelfde wijze. Allen stoppen ze de envelop in een gleuf en die gleuf bij aflevering is voor alle postbedrijven gelijk van formaat.

Ten slotte is het belangrijk om te erkennen dat er door verschillende softwarebedrijven al een veelvoud aan goede (cloud-)oplossingen op de markt gebracht zijn voor het veilig delen en uitwisselen van gegevens en medische beeldvorming (o.a. eVOCS, XDM, Image Exchange Portal, PACS-Onweb, forcare, Siilo, etc.)

De oplossing?
De bovengenoemde succesvolle onderdelen van de huidige situatie zijn de basis voor de oplossing die ik heb voorgesteld in mei 2019. Mijn voorstel is er op gericht om als pré-XDS oplossing een profiel te ontwikkelen, die de softwareleveranciers verplicht om vóór 31 december 2020 een standaard output te ontwikkelen. Deze standaard output is eigenlijk net als de gleuf waar de postbode zijn envelop in stopt. Vanzelfsprekend moet er hierbij gebruik gemaakt worden van de standaarden voor medische beeldvorming die er al zijn en waar elk ziekenhuis in Nederland al mee werkt.

De oplossing die ik hier schets komt onder andere voort vanuit inzichten uit een rondgang langs diverse radiologieafdelingen van Nederlandse ziekenhuizen. Hierin werd duidelijk dat ze eigenlijk allen hun focus op XDS hebben, maar dat de weg nog wel lang is en dat de zorg ligt bij wat de andere ziekenhuizen doen. In deze rondgang kwam daarnaast vooral naar voren dat de image managers op dit moment niet alleen te maken hebben met de DVD’s als medium maar ook met al de verschillende andere manieren om data binnen te halen, zoals bijvoorbeeld die cloudoplossingen. Dit levert een groot beheersprobleem op bij de image managers.

Ook de Nederlandse Vereniging voor Radiologen (NVvR) schreef in 2015 al een advies hoe om te gaan met de periode dat er nog geen eenduidige oplossing is zoals die van XDS kan worden. In het advies werd het creëren van sFTP-verbindingen als de standaard oplossing voor de korte termijn aangeraden; een advies dat in lijn stond met het in 2015 gepubliceerde convenant waarin alle relevante belanghebbende partijen zich hebben gecommitteerd aan het doel om in 2020 een landelijke infrastructuur te hebben voor de uitwisseling van medische gegevens.

De sFTP-oplossing lijkt ook al een soort ‘gleuf-’oplossing. Helaas is dit toen niet van de grond gekomen, net als dat het voorstel over de standaard ‘gleuf’ voor alle datatransfersoftware voor zorgdata helaas niet is overgenomen binnen de stuurgroep van IHE. Mede door de complexiteit van verschillende belangen in het brede veld van belanghebbenden kan ik mij goed voorstellen dat dergelijke ideeën niet zomaar kunnen. Maar goed, gezien mijn betrokkenheid bij het onderwerp, mijn dagelijkse ervaringen in Nederlandse ziekenhuizen en de uitdagingen waar medici voor staan, voelt het wel een beetje moedeloos.

Is de DVD eind 2020 geschiedenis?
Zijn er dan nog andere oplossingen? Het is nu 2020, het jaar waarin de infrastructuur voor gegevensuitwisseling moet staan. Gaat dat lukken? En zo ja, hoe dan? Gelukkig is er een programma dat zich daar intensief mee bezig houdt: het Twiin programma. In de blessuretijd van het convenant uit 2015 is in maart 2020 een kick-off beeldbeschikbaarheid gehouden voor de eerste pilot met leveranciers en zorgaanbieders. Er wordt alles op alles gezet om toch de wedstrijd te winnen. In het Twiin programma loopt het DVDexit selectietraject zoals te lezen is op de site van Twiin. In dit traject lijkt toegewerkt te worden naar één leverancier die de beelduitwisseling in Nederland mag verzorgen. Een uitdagende oplossing, waar ook landen als Zweden en het Verenigd Koninkrijk jaren geleden voor gekozen hebben. Dit heeft zeker voor succesvolle resultaten gezorgd, maar er kleven ook nadelen aan. Te meer in Nederland al een groeiklimaat is ontstaan voor al die leveranciers die elk hun eigen mooie oplossingen hebben ontwikkeld en de verschillende ziekenhuizen die al behoorlijk hebben geïnvesteerd in het installeren van dergelijke oplossingen. Kunnen die weer opnieuw beginnen? Of maken we gebruik van al die verschillende reeds bestaande software oplossingen, en word gericht op de integratie ervan en een standaard output, de ‘gleuf’?

Onlangs werd in hoge snelheid door Philips een platform ter beschikking gesteld, waarmee 90 ziekenhuizen op dit moment hun beelden digitaal met elkaar kunnen uitwisselen in het kader van COVID-19. De situatie maakte het nu wel erg urgent om beelduitwisseling opgelost te hebben. Mooi om te zien dat het ineens nu wel snel kan. En de Twiin tender voor DVDexit is in plaats van in 8 weken doorlooptijd nu versneld naar een 2 weken doorlooptijd in de zoektocht naar hét geschikte software pakket. In deze snelkookpan van een paar weken is na jaren polderen de XDM oplossing gekozen om naast, of ter vervanging van al die andere oplossingen landelijk te implementeren. Ik heb geen negatieve nood over het gekozen product, in tegendeel, alle oplossingen die op de markt zijn geïntroduceerd de afgelopen jaren dragen bij aan functionaliteit. Ze werken alleen niet samen en dat is ontzettend spijtig.

Ben benieuwd of de keuzes die nu versneld gemaakt zijn voldoende aandacht geven aan het werk van de zorgprofessional, de specialist en het belangrijkste; echt oog hebben voor de patiënt.
Voor een ieder hoop ik dat eind 2020 geen DVD meer gebruikt hoeft te worden voor de uitwisseling van medische beelden.

Wat denk jij is de DVD voor beelduitwisseling eind 2020 geschiedenis?

Zie ook een mooi artikel over Robert Braam in de Gelderlander.